Przechodząc Koszykową, pewnie wielu z nas zastanawia się, co też się dzieje za niewzruszoną fasadą gmachu Kierbedziów? Czy to możliwe, że cały „środek” przestał istnieć i zamiast oficyn, podwóreczek, zakamarków, znanych co najmniej kilku pokoleniom bibliotekarzy i czytelników, powstaje wielkie i nowe „coś”? I gdzie to „coś” się pomieści? Przecież „tam” nie ma miejsca!

Tymczasem „tam” praca wre i, jak zapewnia generalny wykonawca inwestycji, portugalska firma MOTA-ENGIL, pod koniec I kwartału 2015 roku Warszawa wzbogaci się o nowy piękny gmach dla swojej Biblioteki Publicznej. Będzie to dopiero I etap zaprojektowanej wieloetapowo przebudowy, ale – przynajmniej z punktu widzenia naszych czytelników – etap najbardziej spektakularny i najważniejszy. Uznani warszawscy architekci: Andrzej Bulanda i Włodzimierz Mucha zaproponowali, w miejsce wspomnianej wyżej 60-letniej prowizorki, zwartą bryłę prześwietloną od góry do dołu światłem wpadającym przez szklany dach, od strony południowej przylegającą miękko do wewnętrznej elewacji gmachu „Kierbedziów” zaprojektowanego równo 100 lat temu przez Jana Fryderyka Heuricha[1], od pozostałych stron konsekwentnie wypełniającą całą przestrzeń pomiędzy wielopiętrowym budynkiem „magazynowca” i już niebiblioteczną, mieszkaniowo-biurową substancją śródmiejskiej dzielnicy. Wejście przez odrestaurowaną zabytkową bramę poprowadzi czytelników na duży kamienny dziedziniec, skąd różne trakty powiodą ich do różnych czytelni na trzech poziomach: parteru – gdzie duża nowa czytelnia zaoferuje w formie wolnego dostępu do półek znacznie większy zasób niż dotychczasowa Czytelnia Księgozbioru Podręcznego, I piętra - gdzie ulokują się czytelnie Czasopism i Varsavianów oraz II piętra, równie obszernego, przeznaczonego dla działu Sztuki, Rzemiosł Artystycznych i Kartografii. Wyższe pietra: III i IV pomieszczą magazyny zbiorów czasopism i starych druków, podobnie na poziomie podziemnym: -1 zaprojektowano magazyny zwarte i tradycyjne, niedostępne dla czytelników.

Bezpośrednimi, materialnymi efektami realizacji projektu będą:

• rozbudowany, zmodernizowany i nowocześnie wyposażony gmach Biblioteki;
• nowe czytelnie z większym bezpośrednim dostępem do książek i 172 nowymi miejscami pracy dla czytelników;
• nowa przestrzeń magazynów zamkniętych (zwartych i tradycyjnych) - powiększona o 11 000 mb. półek;
• system ppoż. w pełni dostosowany do współczesnych wymogów bezpieczeństwa;
• trakty komunikacyjne, windy i toalety dostosowane do osób niepełnosprawnych;

Przyjrzyjmy się zatem szczegółom.

Projektowane w części podziemnej (poz.-1) magazynowanie zwarte (na regałach przesuwnych metalowych) to technologia pozwalająca na ekonomiczne i bezpieczne przechowywanie wielotysięcznych partii zbiorów; prawie dwukrotnie zwiększa pojemność magazynów w stosunku do magazynowania tradycyjnego na regałach stacjonarnych. Magazynowanie zwarte od dziesięcioleci stosowane jest powszechnie w budownictwie bibliotecznym, zwłaszcza w tych częściach magazynów, gdzie nie jest planowany wolny dostęp czytelników do półek. Zastosowanie tego rozwiązania na Koszykowej pozwoli znacząco rozgęścić i przygotować do generalnej modernizacji (w II etapie rozbudowy) 7-piętrowy magazynowiec, wybudowany w latach 1949-1954 według projektu Edgara Norwertha[2]. Obejmie podstawowe zbiory książek i czasopism, nie obejmie niestety zbiorów Muzeum Książki Dziecięcej, które, choć też przechowywane na poz. -1, pozostaną na regałach stacjonarnych.

Pomieszczenia magazynów bibliotecznych, podobnie jak cały gmach wyposażone będą w instalację klimatyzacji zapewniającą odpowiedni i stabilny poziom temperatury i wilgotności wraz ze stałym monitoringiem tych parametrów, jak również w instalację sygnalizacji i gaszenia pożaru oraz kontroli dostępu.

Najważniejszy obszar w nowym gmachu, koncentrujący i rozprowadzający jednocześnie ruch czytelników, to poziom parteru. Obszerne, przykryte szklanymi dachami dziedzińce, poza funkcją recepcji, rejestracji i informacji, będą również obszarem rekreacji i kameralnych spotkań, a wszystko to w cieniu „żywej zielonej ściany” i przy kawie lepszej niż ta z obecnie używanych automatów (to ostatnie zaraz po okresie embarga na prowadzenie działalności komercyjnej w obiektach sfinansowanych za pieniądze UE J)

Ale parter nowego gmachu to jednak przede wszystkim nowa czytelnia księgozbioru podręcznego (nazwa robocza) ze zbiorami znacznie rozbudowanymi w stosunku do „starej” czytelni, wzbogaconymi o pozycje dotąd przechowywane w magazynie (bo nie było miejsca na półkach), z możliwością systematycznego rozbudowywania kolekcji o współczesne wydawnictwa informacyjne oraz literaturę naukową i popularnonaukową ze wszystkich dziedzin. Czytelnia ta ma szansę stać się przyjaznym i wygodnym[3] miejscem pracy dla głównej grupy użytkowników Biblioteki, czyli uczniów i studentów[4],  tym samym odciąży główną czytelnię w gmachu Kierbedziów, zorientowaną raczej na udostępnianie zbiorów historycznych z zasobu magazynowego. Oczywiście i do tej nowej czytelni będzie można zamówić pozycje z magazynu. Dział Informacyjno-Bibliograficzny, w którego gestii pozostanie organizacja zbiorów i funkcjonowanie tej części nowego gmachu, co samo w sobie jest zadaniem epokowym, dostanie też połączony bezpośrednio ze strefą informacji, swój fragment magazynu na poz. -1 przeznaczony głównie na drukowane bibliografie i katalogi, przejęte w liczbie 23 000 wol. po zlikwidowanej Czytelni Bibliologicznej. Jest wiec szansa, aby te zbiory, przeznaczone wszakże dla koneserów bibliologii, znalazły w nowych warunkach właściwe miejsce i swojego odbiorcę.

Parter to również wydzielony obszar Muzeum Książki Dziecięcej z obszerną czytelnio-pracownią; do wykorzystania na różne spotkania z dziećmi i młodzieżą jest również wspomniana już przestrzeń dziedzińców.

Na parterze wreszcie (last but not least) zmieści się, wygodnie dostępna, wypożyczalnia, która w nowych warunkach powinna znacznie rozszerzyć swoją ofertę, przede wszystkim o współczesną literaturę piękną i popularną, której już od lat nikt nie chce czytać na miejscu.

Na I piętrze znajdzie się czytelnia Czasopism z dużym zasobem bieżących tytułów (ok. 300). Zresztą cały zasób czasopism, czyli ok. 265 000 wol. ma szansę znaleźć się w nowym gmachu, choć oczywiście nie w wolnym dostępie, lecz w magazynach zwartych na poz. -1 i +4. Tuż obok czytelni Czasopism usytuowana będzie czytelnia Działu Varsavianów wraz ze zbiorami, liczącymi ok. 12 000 wol., w całości w wolnym dostępie.

Także na tym piętrze, w łączniku między nowym a starym gmachem znajdzie swoje miejsce wielostanowiskowa pracownia komputerowa (nazwa robocza), jedyny obszar ze stacjonarnymi komputerami do użytku czytelników. Biblioteka powinna tam udostępniać zasoby elektroniczne (e-czasopisma, bazy danych, biblioteki cyfrowe) oraz umożliwić użytkownikom pracę z popularnymi wyszukiwarkami oraz narzędziami edycji i obróbki graficznej tekstów. W nowych czytelniach nie przewiduje się stacjonarnych komputerów (poza stanowiskami dostępu do OPACu w strefach wejściowych), w zamian cały obszar publicznie dostępny będzie objęty bezprzewodowym dostępem do internetu, co umożliwi logowanie się do sieci Biblioteki bezpośrednio z urządzeń mobilnych czytelników.

Natomiast na piętrze II znajdzie się obszerna czytelnia działu Sztuki, Rzemiosł Artystycznych i Kartografii wraz ze swoim już obecnie bardzo rozbudowanym i interesującym księgozbiorem podręcznym. Przejściowo zapewne (do czasu realizacji II etapu rozbudowy) tutaj też będą udostępniane stare druki i rękopisy. Tuż obok, w łączniku zawieszonym między czytelnią Sztuki a ścianą gmachu Kierbedziów przewidziane jest miejsce dla mediateki, jednak nad formułą organizacji i udostępniania multimediów prace tak naprawdę jeszcze się nie rozpoczęły…

Ponad tymi trzema piętrami z publicznie dostępnymi czytelniami znajdą się jeszcze dwa piętra magazynowe przeznaczone na zbiory starych druków i czasopism.

Wszystko to jest możliwe dzięki realizacji projektu „Rozbudowa i modernizacja Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego” finansowanego ze środków Unii Europejskiej, na podstawie umowy
o dofinansowanie nr POIS.11.02.00-00-051/11-00, w ramach działania 11.2. „Rozwój i poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym” priorytetu XI Kultura i dziedzictwo kulturowe Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. Prace budowlane w ramach inwestycji wykonuje wyłonione w przetargu Konsorcjum: Mota-Engil Central Europe S.A i Mota-Engil,Engenharia e Construcao, S.A. Umowa na realizację I etapu podpisana została w dniu 20.02.2013 r., wykonawca na plac budowy wszedł z początkiem marca 2013. Planowany termin zakończenia robót i oddania budynków do użytkowania to koniec I kwartału 2015 r.

I tak, dzięki szczęśliwej koincydencji uwarunkowań politycznych i finansowych Biblioteka na Koszykowej staje przed kolejną szansą – może stać się nie tylko archiwum piśmiennictwa (to powszechny i szlachetny los wielkich bibliotek), ale też ważnym i żywym punktem na akademickiej i kulturalnej mapie Miasta, mówiąc krótko: ma szanse powtórzyć sukces BUW, do której, po 15 latach w nowym gmachu na Powiślu, wciąż przychodzi ok. 2, 5 tys. czytelników dziennie (ok. 1 mln rocznie). Droga do takiego wyniku jest niełatwa, wymaga dużych zmian nie tylko przestrzennych, również organizacyjnych, również natury psychospołecznej w nas samych... Ale warto, bo obecna frekwencja na Koszykowej, czyli ok. 230 tys. udostępnień (w 2012 r.) oraz ok. 30 tys. zarejestrowanych czytelników i trochę ponad 175  tys. odwiedzin to stanowczo za mało, jak na główną bibliotekę publiczną ponad 2,5 milionowej metropolii[5].

Możemy mieć wszyscy nadzieję, że po zakończeniu inwestycji wskaźniki te ruszą ostro w górę, czego w imieniu zespołu doradców dyrektora Michała Strąka serdecznie życzę jemu i całemu Zespołowi.

12.03.2014                                                                                                                        Ewa Kobierska-Maciuszko

[1] Jan Fryderyk Heurich (1873-1925) polski architekt, przedstawiciel historyzmu i wczesnego modernizmu, zob. też: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Fryderyk_Heurich

[2] Edgar Aleksander Norwerth (1884-1950) – polski architekt, urbanista i teoretyk architektury epoki modernizmu, zob. też: http://pl.wikipedia.org/wiki/Edgar_Aleksander_Norwerth

[3] Pojedynczy stół czytelnika ma ponadnormatywne wymiary: 100x70 cm (norma polska: 90x60cm), jest wyposażony w indywidualnie regulowane oświetlenie i dostęp do mediów; w chwili pisania tego tekstu krzesła jeszcze nie są wybrane, ale znając determinację projektantów, mogę przypuszczać, że będą najwyższej jakościJ

[4] Według statystyki udostępnień prowadzonej w 2012 roku wynika, że 70% osób odwiedzających bibliotekę na Koszykowej to osoby studiujące w wieku do 25 lat [za: Sprawozdanie z działalności merytorycznej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Woj. Mazowieckiego za 2012 rok, masz. pow.]

[5]za: Sprawozdanie z działalności …op. cit. Dla porównania: nowa biblioteka w Birmingham (zarówno wielkość obsługiwanej populacji, jak i dostępność biblioteki, w tym godziny otwarcia porównywalne z Koszykową) szacuje, że w tym roku liczba odwiedzin przekroczy 3 mln ! [dane ze strony Library of Birmingham, dostęp 2.03.2014: http://www.libraryofbirmingham.com/faqs-libraryofbirmingham]