Co to jest sztuka? Czy sztuka jest dla każdego? Co autor miał na myśli? Po co to zostało zrobione? Wiele projektów artystycznych wydaje się kontrowersyjne, stworzone „bez sensu”, wymykające się kanonom estetyki i temu, czego zazwyczaj od sztuki się oczekuje. Co z dziełami, na których widok odbiorca nie wie, co powiedzieć? Jednym ze sposobów, aby pobudzić wyobraźnię jest właśnie wyjście poza szablonowe myślenie – w czym pomagają poniższe tytuły. Okazuje się, że na pytania postawione na początku akapitu nie ma jednej, „prawidłowej” odpowiedzi.

Kouam Tawa, Tańcz, Córko Księżyca, il. Fred Sochard, przeł. Katarzyna Skalska, Poznań: Zakamarki, 2019

Córka Księżyca jest dzieckiem z artystycznej rodziny i zarazem najlepszą tancerką w wiosce. Tak jak dla jej ojca muzyka, a dla matki śpiew, tak dla niej samej taniec jest najważniejszą rzeczą w życiu, sposobem na interpretowanie świata i dzielenie się z innymi jego rozumieniem. Historia Córki Księżyca opowiedziana została w liryczny sposób przypominający pieśń, wręcz zachęcający do śpiewania, a grafiki oddające każdy rodzaj ekspresji sprawiają, że muzyka staje się namacalna, a ruchy tancerki dostrzegalne mimo zamrożenia ich na papierze. Cała książka, opowiadająca o tym, jak sztuka może sprawiać, że żyjemy pełniej i wyrywamy się ze schematów, zdaje się dzięki temu tętnić ruchem, pulsować i drgać.

Alfonso Casas, Freddie Mercury. Biografia, przeł. Tomasz Pindel, Katowice: Młody Book, 2019

Biografia Freddiego Mercury’ego przedstawia nie tylko artystę, ale też kontekst czasów, w których żył i tworzył. Próbując stworzyć siebie na nowo, jako osobę pewną siebie i zdeterminowaną w dążeniu do celu, Mercury musiał zmierzyć się ze wszystkimi przeszkodami czekającymi na artystę – fałszywymi przyjaciółmi, pokusami, wymagającym trybem życia i trudnościami w oddzieleniu życia scenicznego od prywatnego. Zilustrowana z poczuciem humoru, w spektakularny, zróżnicowany sposób – znajdziemy tu stylistykę kolażu, fotografię i wycinankę – ożywia portret człowieka, który także sięgał po najróżniejsze środki ekspresji w ciągłym poszukiwaniu siebie i sposobu, żeby opowiadać o życiu w sposób oryginalny, wyróżniający się na tle innych artystów i artystek. Poza informacjami biograficznymi książka zawiera też możliwe interpretacje największych utworów zespołu Queen.

María Hesse, Fran Ruiz, Bowie. Biografia, przeł. Tomasz Pindel, Katowice: Młody Book, 2019

Napisana z perspektywy pierwszej osoby biografia człowieka, który nie pasował do świata i próbował stworzyć siebie na nowo. Wcielając się w kolejne role, odgrywając swoje życie jak sztukę, David Bowie starał się znaleźć swój sposób na to, żeby uczynić świat bardziej swoim, żeby zmienić życie ludzi, którzy go otaczali. Otrzymujemy portret człowieka, w którego życiu nie było wyraźnej granicy między światem zewnętrznym i wewnętrznym, a także historię artysty, który stara się tworzyć swoją sztukę w cynicznym świecie kierowanym przez pieniądze, a także pogodzić życie zawodowe z rodzinnym. Ilustracje oddają tę na poły fantastyczne życie Bowiego, nie różnicując elementów rzeczywistych i wymyślonych, jako że życia muzyka nie dotyczyły te kategorie.

Michał Libera i Michał Mendyk, M.U.Z.Y.K.A. Możesz Usłyszeć Zygzaki, Krajobrazy i Archidźwięki, il. Aleksandra i Daniel Mizielińscy, Warszawa: Dwie Siostry, 2017

Muzyka jest wszędzie wokół nas, nawet tam, gdzie się jej nie spodziewamy. Autorzy opowiadają o ludziach i pomysłach, którzy starają się odnaleźć ją tam, gdzie zazwyczaj byśmy się jej nie spodziewali, poszukują granic jej możliwości. Poznajemy zatem ludzi, którzy nagrywali dźwięk własnego układu nerwowego, tłumaczyli słowa na nuty, starali się uciszać całe miasta, żeby usłyszeć muzykę natury. Wykorzystanie formy eseju pozwala też na przekazanie konkretnej wiedzy z zakresu muzykologii i historii muzyki w przystępny sposób, a dzięki specjalnej stronie internetowej można posłuchać wszystkich utworów, które pojawiają się w książce. M.U.Z.Y.K.A. pobudza wyobraźnię i zachęca do rozmowy na temat muzyki, a także do samodzielnego jej poszukiwania i prób zrozumienia, że muzyką nie musimy (i nie powinniśmy) nazywać jedynie tego, co słyszymy w radiu – to tylko pojedyncze przykłady z całego spektrum tego, jak można rozumieć muzykę i gdzie można ją usłyszeć.

Ewa Solarz, Wszystko widzę jako sztukę, ilustr. Robert Czajka, Warszawa: Wytwórnia 2018

Książka przedstawia dziesięciu polskich artystów i artystki, których dzieła zaliczane są do często odbieranej jako kontrowersyjną - sztuki współczesnej. Autorzy książki prezentują każdą z postaci krótko i zwięźle, skupiając się za to na ich dziełach i działaniach (performance’ach) . Przy każdym artyście znajduje się opis kilku ich najważniejszych dzieł. Zatem dowiadujemy się jaki jest kontekst historyczny, w których one powstały, czym artyści się inspirują, jaki cel im przyświeca. Książka przybliża odbiorcom sztukę współczesną, skłania do refleksji i oswaja. Otwiera czytelnika na możliwość różnych interpretacji dzieł i dialog pomiędzy artystą a odbiorcą. Książka pokazuje, że to co artysta stworzy nie musi znajdować się w ogólnie przyjętych standardach piękna, ale często jest prostym komentarzem do otaczającego nas świata, wskazuje na bardziej lub mniej oczywiste problemy i skłania do myślenia, a przez to zasługuje na pokazanie szerszej publiczności. Książka jest ilustrowana. Na końcu znajdują się zdjęcia przedstawiające dzieła lub działania podejmowane przez artystów.

Peter H. Reynolds, Kropka, przeł. Iwona Mączka, Warszawa: Mamania, 2017

Jedna mała kropka postawiona na pustej kartce pod okiem nauczycielki plastyki daje początek całej fali eksperymentów dotychczas niewierzącej w swoje zdolności Vashti. Książka podpowiada, jak w prosty sposób zachęcać do twórczego, nieszablonowego myślenia – to, że coś wychodzi nam inaczej, niż zamierzaliśmy, nie znaczy, że nie wychodzi wcale. Autor pokazuje też, że żadne wielkie dzieło nie bierze się z powietrza; stoi za nim wiele prób i czasu spędzonego na tworzeniu, który owocuje odnalezieniem własnego stylu i pewnością siebie, która pozwala zachęcać do działania inne osoby.

Ewa Solarz, Ilustrowany elementarz dizajnu, czyli 100 rzeczy narysowanych przez 25 ilustratorów, Warszawa: Wytwórnia, 2012

Książka w formie leksykonu prezentuje przedmioty dobrze znane, z którymi mamy często kontakt na co dzień, oraz te bardziej niecodzienne, reprezentujące grę między użytecznością i ozdobnością. Autorka i ilustratorzy zachęcają do uważnego obserwowania swojego otoczenia i namysłu nad tym, jakie pomysły stoją za nawet najmniejszymi, najczęściej przeoczanymi rozwiązaniami. Każdy przedmiot, jak przekonują, musiał zostać najpierw zaprojektowany, a nawet za czymś tak zwyczajnym jak spinacz czy długopis kulkowy może stać niezwykła historia. Sama książka także jest przykładem szczegółowego projektu, ukazującego nie tylko losy umieszczonych w niej rzeczy, ale też sposób, w jaki odbierają je sami ilustratorzy i ilustratorki – każda z ilustracji pokazuje, co uznali za ważne w każdym przypadku, w jaki sposób odbierają każdy z przedmiotów, w jakiej estetyce postanowili go oddać. Design stoi za wszystkim, co nas otacza i wyszło spod ludzkiej ręki; wzór wynika z wrażliwości osoby projektującej i wpływa na sposób myślenia użytkownika/użytkowniczki.

Sebastian Cichocki, S.Z.T.U.K.A. Szalenie Zajmujące Twory Utalentowanych i Krnąbrnych Artystów, il. Aleksandra i Daniel Mizielińscy, Warszawa: Dwie Siostry, 2011

Autor opowiada o sztuce na 51 przykładach, które wywracają nasze rozumienie tego pojęcia do góry nogami. W książce znajdziemy m.in. ulotne performanse, projekty, które nigdy nie wyszły poza papier, bo okazały się niemożliwe do zrealizowania, chwile przełomowe dla historii sztuki i dzieła, które wymagają np. przesuwania gór czy przekopywania pustyni. Dzięki temu łatwo zrozumieć, że coś nie musi znajdować się w galerii czy być dostojne, żeby zasłużyć na miano sztuki – najważniejsze jest pokazanie, co dla artysty/artystki jest ważne, co chcą przekazać, jak widzą świat. Sztuka to nie tylko klasyczne malarstwo czy rzeźba, to także poszukiwanie nowych form wyrazu oraz ciągłe kwestionowanie ustalonych reguł, kształtowanie rzeczywistości i ukazywanie jej z niecodziennej, nieoczywistej perspektywy, ukazywanie jej niedostrzeganych dotąd aspektów.

Anna Czerwińska-Rydel, Marta Ignerska, Wszystko gra, Warszawa: Wytwórnia, 2011

Podczas ostatnich prób tuż przed występem instrumenty i muzycy wchodzą z sobą w muzyczną dyskusję na temat tego, kto najlepiej oddaje które emocje i atmosferę sytuacji. Książka w brawurowy sposób stara się przedstawić dźwięk za pomocą obrazu, pokazując jednocześnie, jak subiektywnie możemy odbierać sztukę. Wszystkie chwyty graficzne autorek stają się świadectwem ich własnej wrażliwości, tego, jak odbierają muzykę i czym właściwie ona dla nich jest. Każda z ilustracji staje się polem do interpretacji i refleksji nad tym, czy taki sposób ujęcia dźwięku odpowiada temu, jak czytelnik/czytelniczka je pojmują, oraz refleksji nad tym, że sztuka nie może być odbierana przez wszystkich w ten sam sposób, jako że każdy z nas ma własną wrażliwość i na inny aspekt utworu zwraca uwagę.

Ewa Solarz, D.E.S.I.G.N. Domowy Elementarz Sprzętów i Gratów Niecodziennych, il. Aleksandra i Daniel Mizielińscy, Warszawa: Dwie Siostry, 2010

Design otacza nas na każdym kroku, w końcu wszystko, co tworzą ludzie, musi być najpierw zaprojektowane. Autorka zbiera w swojej książce przykłady z historii projektowania, zarówno z przeszłości dalekiej, jak i tej najbliższej. Za każdym z przedstawionych przedmiotów stoi zaskakująca historia – niektóre powstają przez przypadek, inne ku czyjejś pamięci, z dedykacją w formie otwieracza butelek czy fotela. Sztuka użytkowa łączy w sobie dążenie do użyteczności i do zachowania walorów estetycznych, a patrząc na konkretny projekt, można powiedzieć wiele o jego twórcy czy twórczyni, o ich charakterach, sposobie widzenia sztuki i wrażliwości. Przedmioty są tworzone przez ludzi dla ludzi – autorka pokazuje, że nawet za tymi często pomijanymi, uznawanymi za oczywiste rzeczami stoją chęci stworzenia czegoś wyjątkowego i uczynienia życia łatwiejszym i przyjemniejszym. Wzornictwo staje się formą ekspresji, dzięki której twórcy mogą wpływać na nasze życie na co dzień, nawet kiedy tego nie zauważamy, a nawet krzesło, którego projekt liczy sobie 150 lat może stanowić rewolucyjne rozwiązanie mimo upływu czasu.